Papa Françesku – gjenocidi armen i vitin 1915 ishte i pari i shekullit të XX.

(Turqia e refuzon deklaratën e Atit te Shenjte dhe ndjehet e ofenduar)

Për të bindur gjeneralët në “zgjidhjen përfundimtare” të spastrimit etnik të hebrenjve, Hitleri ka thënë: ‘’Kush i kujton armenët?’’

Nga Marco Respinti

Fjalët e theksuara nga Ati i Shenjtë mbi gjenocidin armen kanë provokuar një reagim të fortë nga ana e autoritetet turke. Nunci Apostolik i Selisë së Shenjtë në Ankara Antonio Lucibello, u thirr nga ana e Ministrisë së Jashtme për të shprehur “zhgënjim” dhe protestën e qeverisë. Ndërkohë Ankaraja tërheq ambasadorin e saj në Vatikan. Fjalët dhe gjestet e një pape – d.m.th Papës – nuk janë vetëm për këtë rast, madje edhe kur rrethanat janë të atilla sa për të imponuar atë; por fjalët dhe gjestet e bëra nga Papa Françesku të dielën e 12 prillit në përshëndetje para Meshës në Shën Pjetër për besimtarët e ritit armen ka qenë një goditje e madhe. Papa Françesku shpalli doktor të Kishës Shën Gregorin e Narekut armen (951-1003), në praninë e Presidentit të Armenisë Serž Sargsyan, Patriarku katolik të të gjithë armenëve Karekin II, Katoliket e Dhomës së Madhe të Cilicia Aram I dhe Patriarkut e Cilicisë së armenëve katolike Nerses Bedros XIX, papa Françesku ka sjellë ndërmend solemnisht Metz Yeghérn («e keqja e madhe»), ose holokaustin e 1 milion 400 mijë armenë të krishterë, vrarë nga turqit e rinj (xhonturqit) mes viteve 1915 – 1923 në pak dita pa u bërë 100 vjetori i ngjarjes, natën mes 23 dhe 24 prill, fillimi i masakrës. JO LOJËRA FJALËSH Nuk ka kërkuar lejen e askujt, Papa, pa bërë shumë lojëra fjalësh e ka quajtur «gjenocid» masakër. Ai e deklaroi atë dy herë gjatë një mesazh vërtetë të shkurtër. Herën e parë denoncoi «llojin e gjenocidit të shkaktuar nga indiferenca e përgjithshme dhe kolektive, me heshtjen bashkëpunëtore të Kainit» ne jetojmë sot, në kohët e gënjeshtrave kolosale dhe pa precedent të një kristianofobie të paparë; dhe për herë të dytë ka cituar fjalët e përdorura në Deklaratën e përbashkët të nënshkruar në Katedralen e Etchmiadzin nga Papa i Kishës Katolike Shën Gjon Pali II (1920-2005) dhe Patriarkut i katolikëve dhe i të gjithë Armenisë Karekin II me 27 shtator 2001, në përvjetorin e 1700 të shpalljes së Krishterimit si fe e Armenisë, «gjenocidin e parë të shekullit XX.» Të mos anashkalohet kalimi i mosmarrëveshjeve historike dhe gjuhësore, Papa Françesku e ngriti përgjegjësinë mbi kulturoren (dhe, nga Papa, nuk qe ajo vetëm kulturore) por, për të përcaktuar kështu mënyrë e vrasjes të krishterëve armen, duke bërë thirrje më shumë për të dëshmuar dhe detyrimin e Magjisterit të pandryshueshëm të Kishës në formën e fjalëve të Shën Gjon Pali II. GJENOCIDI «Gjenocidi», në fakt, është një term i rëndë, i pakëndshme, madje edhe tabu. Për tu përdorur me masë, dhe me të drejtë. Nuk është thjesht sinonim i «masakrës», por diçka cilësisht e ndryshme. «Gjenocidi» është një neologjizëm, shpikur në atë mënyrë specifike për ta paraqitur si një të metë përballë asaj çfarë nazistët bënë ndaj Judejve: nuk ishte një masakër, si shumë fatkeqësi të treguar nga historia, por një projekt i vetëdijshëm dhe i saktë për të asgjësuar një herë e përgjithmonë një pjesë të njerizimit dhe lidhjet dhe organizimin e tyre. Nuk kishte ndonjë fjalor, por avokati polak Raphael Lemkin (1900-1959) e krijoi në vitin 1944 duke gdhendur me daltë mbi greco – genos dhe latino – genus, «njerëz», «fara», «familjar», «marrëdhënie». «Gjenocidi» ka një vlerë të caktuar ligjore të përcaktuar nga kritere objektive si «masakër» dhe «vrasje», nga shkalla e rëndesës, ata nuk kanë: dokumenta në mënyrë jo kritike Carmelo Domenico Leotta në Gjenocidi në të Drejtën Penale Ndërkombëtare. Nga shkrimet e Raphael Lemkin tek Statutet e Romës (Giappichelli, Torino 2013). Që të ketë «gjenocid» nuk është e mjaftueshme që një numër i madh i viktimave të kenë pësuar një mizori të veçantë: por shërben që viktimat janë identifikuar objektivisht, përtej palëve, si «grup njerëzor» mjaftueshmërisht homogjene dhe gjithsesi me një identitet të caktuar etnik, kultural ose fetar, dhe pse paraprakisht për to është planifikuar dhe kryer një shfarosjen totale, urrejtje sistematike, dhe të qartë mbi identiteti e tyre. Falë kësaj historie, pra, mund të zvarriten në gjykata nazistët për gjenocidin ndaj hebrenjve dhe mund të akuzohen turqit për gjenocidit ndaj të krishterëve armen.

Përkufizimi i Lemkin ka vërtetë avantazh për të qenë prapaveprues. Krijuar për të arritur Rajhun e Tretë për krime të reja të mundshme e të përsëritshme, thelbësore është synimi për të goditur krimet e vjetra e të vërteta. Rasti i armenëve i ka plotësuar kushtet, «gjenocidi» është aplikuar në Metz Yeghérn edhe para atij gjenocidi në Vandea, rajon perëndimor francez ky i identifikuar si katolike, ku bekimin e kokëfortësisë dhe shkencës së madhe të historisë e dha specialisti Reynald Secher duke na treguar (jo thjesht për vështirësitë, keqkuptimet dhe problemet) por edhe si zbatohen kushtet ligjore të kërkuara nga Lemkin në vepra të rëndësishme të tilla si “Gjenocidi vandean” dhe “Lufta në Vandea dhe sistemi i shpopullimit”… GJENOCIDI I PAR Ë AI NË VANDEA Që atëherë, madje edhe mes polemikave të pandërprera (edhe të sabotazheve të ulëta, ndoshta edhe në mes atyre më të «mira», nuk është e nevojshme të lihen në harresë), gjenocidi vandeas është bërë një shkencë (pothuajse ekzakte), pajisur me një strukturë të fuqishëm me Qendrën Vendéen të Kërkimeve Historike të La Roche-sur-Yon, e themeluar në vitin 1994, dhe e ngritur me gur të fortë mbi 700 faqet Vandease. Po ashtu edhe Arkivat mbi Shfarosjet, nënshkruar nga themeluesi i saj, historiani Alain Gerard profesor në Sorbonë. Referencat për Vandean janë të detyrueshme, sepse jo një por dy papë, si shën Gjon Pali II dhe Papa Françesku, e përcaktojnë qartë se me armenët u zhvillua «gjenocidin i parë i shekullit XX.» Që do të thotë se shekulli i njëzetë ka njohur, edhe gjenocide të tjera, si ai i hebrenjve por jo vetëm; por gjenocidi armene është i parë i shekullit të njëzetë, por i pari ndonjëherë në histori, pasi që (ishte pjese «shkenca ekzakte», dhe më shumë) mbi popullin vandeas.

Papa Françesku e di mirë dhe ai tha botës. Shekulli i njëzetë ka nisur me armenët, është ndjekur nga hebrejt dhe vazhdoi pashqetësuar në “Kamboxhia, Ruanda, Burundi, Bosnje.» Ati i Shenjtë me qetësi të thellë historike ka treguar të vërtetat se së bashku me popullin armen, «kombi i parë i krishterë,» çmenduri e gjenocidit turk ka masakruar katolikët dhe ortodoksit sirian, asirianët, kaldeasit dhe ata grekë të cilët duan që ende sot të quhet Antiokisë; jo të gjithë e dinë, por jo të gjithë duan ta dinë. NAZIZMI DHE STA LINIZMI Papa nuk është ndalur. Gjithashtu ka «guxuar» të vë shenjën e barazimit, në mënyrë politikisht jo korrekte mbi saktësinë konceptuale të nazizmit dhe stalinizmit, si dy lloj gjenocidesh. Për të dytën sjell në kujtesë sigurisht atë që ka ndodhur në Holodomor, gjenocidi i urisë nxitur ndaj ukrainasve përgjatë viteve 1929 – 1933. Dhe pasqyra, e ka njohur madhështinë e Papës tek çdonjëri (keqdashës), madhështi të atillë që tentuan ta nëpërkëmbin me dyshime dhe kritika nga më të ulëtat: por fuqia prapavepruese e termit «gjenocid» nuk ka marrë peshën e Holokaustit hebre në mënyrë që ta fshijnë atë. Në të vërtetë. Çdo gjenocidi në fakt është sigurisht unik, kuptohet dhe i bën njerëzit të kuptojnë se për fat të keq krimi i gjenocidit shpesh është përsëritur në histori – madje në historinë e epokës moderne të përcaktuar nga shekullarizimit dhe ideologjitë – që kanë shërbyer si roje përforcues. Duke harruar Vandean, kemi humbur Armeninë dhe Holokaustit, thotë Secher në librin e tij të vitit 1991, Juifs et Vendéens, nga një gjenocid tek tjetri, duke manipuluar memorien njerëzore (Olivier Orban, Paris). Të njëjtën gjë thotë sot para botës Presidenti i Armenisë Sargsyan, «Ati i Shenjtë ka lëshuar një mesazh të fortë për bashkësinë ndërkombëtare», që «gjenocidin nuk është dënuar si një rrezik për të gjithë njerëzimin.» Natyrisht, nga pikëpamja e tij, se Turqia si vend mik ka trashëguar nacionalizmin embional laik dhe islamizmi duke e parë si një tërbim këtë. Por ka vdekur dhe ka qenë e gabuar si të gjitha ideologjitë edhe gjenocidi.